Προμαχώνας Αντόνιο Ζένο

Στη συνάντηση του βορειοδυτικού χερσαίου με το θαλάσσο τείχος του Φρουρίου Χίου, δεσπόζει ακόμα επιβλητικός, αλλά επικίνδυνα ‘πληγωμένος’, ο μεγαλύτερος προμαχώνας του που έμεινε γνωστός σήμερα ως «Αντόνιο Ζένο». Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να γνωρίσει στον αναγνώστη ένα εν πολλοίς άγνωστο τμήμα του Φρουρίου της Χίου, ξεδιπλώνοντας τόσο την ιστορία του, όσο και τη σημερινή του κατάσταση και προοπτική ανάδειξης.

Η κατάληψη της Χίου από τους Βενετούς και η αναστήλωση του Κάστρου

Ο προμαχώνας «Ζένο» συνδέεται κυρίως με τη σύντομη Βενετική κατοχή στο νησί. Τον Αύγουστο του 1694 η κοινότητα των Καθολικών της Χίου ενημερώνει κρυφά τον Αρχιναύαρχο του στόλου της Δημοκρατίας της Βενετίας Αντώνιο Ζένο ότι οι Έλληνες Ορθόδοξοι πρόδωσαν τα σχέδια κατάληψης του νησιού στους Οθωμανούς, την επικυριαρχία των οποίων προτιμούσαν έναντι αυτής των Καθολικών έχοντας πικρή πείρα από τη  Γενουατική κατοχή που περιέλαμβανε, μεταξύ άλλων, τη συστηματική καθολικοποίηση των Ορθοδόξων. Οι Καθολικοί της Χίου ζήτησαν από τον Ζένο να επισπεύσει την εκστρατεία του για κατάληψη του νησιού, προκειμένου να σωθούν από την οργή του Τούρκου διοικητή του νησιού, Σιλαχντάρ Χασσάν Νάσα.

Ο στόλος του Αντώνιο Ζένο καταφθάνει στην πόλη της Χίου στις 8 Σεπτεμβρίου 1694 και αγκυροβολεί έξω από το ακρωτήρι της Αγ. Ελένης. Ακολουθεί πολιορκία του Φρουρίου στο οποίο κατέφυγαν οι Τούρκοι. Η πολιορκία έλαβε τη μορφή εκτεταμένων κανονιοβολισμών οι οποίες κατέστρεψαν σημαντικό μέρος των οχυρώσεων. Συνέπεια της σκληρής πολιορκίας ο Τούρκος διοικητής προχώρησε σε συμφωνία παράδoσης του νησιού και εγκατέλειψε το Φρούριο σηματοδοτώντας την αποχώρηση από τη Χίο 6,000 Τούρκων.

Ο Αντώνιο Ζένο διόρισε νέους διοικητές της Χίου το Βίνσεντ Μπραγαδίνο και τον Τζάστιν Ρίβα ενώ προχώρησε σε αναστήλωση των τειχών εισάγοντας σημαντικές βελτιώσεις σε αυτά. Οι αναστηλωτικές εργασίες των Βενετών μνημονεύονται στην μερικώς κατεστραμμένη από τους Οθωμανούς μαρμάρινη επιγραφή (πιθανότατα καταστράφηκε όταν οι Οθωμανοί ανάκτησαν την κυριαρχία της Χίου το Φεβρουάριο του 1695) που διασώζεται εντοιχισμένη επί της Πύλης Μαγγιόρε. Μεταξύ των κυριότερων βελτιώσεων στα τείχη εκείνη την εποχή, ιδιαίτερη φροντίδα έλαβε ο βόρειος προμαχώνας ο οποίος αποτελούσε μαζί με τον νοτιονατολικό (βρισκόταν κοντά στην περιοχή του λιμεναρχείου) τα προπύργια της άμυνας του Φρουρίου έναντι θαλάσσιας επιδρομής. Ο βόρειος προμαχώνας έλαβε το όνομα του Αντώνιο Ζένο (ΧΙΟΧ 446), ενώ κύριος σκοπός της ενίσχυσής του ήταν η δυνατότητά του αφενός να φιλοξενεί μεγαλύτερα κανόνια, αφετέρου δε να αντέχει την αυξανόμενη ισχύ αντίστοιχων κανονιών που είχε αποκτήσει ο Οθωμανικός στόλος. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι η υψομετρική διαφορά που δόθηκε από τότε στον προμαχώνα. Το βορειοδυτικό τμήμα του, ημικυκλικό σε κάτοψη, είχε ύψος όσο και το χερσαίο τείχος, ενώ  το υπόλοιπο προς τα βορειοανατολικά είχε κάτοψη σε σχήμα τμήματος κύκλου και ύψος όσο το θαλάσσιο τείχος. Επίσης, ο προμαχώνας επωφελήθηκε από οδοντοτές επάλξεις μεγάλων διαστάσεων καθώς και τοξοθυρίδα, ενώ στο μεσαίο επίπεδό του, αλλά και στο ύψος της στάθμης της τάφρου υπήρχαν περιμετρικοί διάδρομοι οι οποίοι προστάτευαν τους χειριστές των κανονιών τα οποία «έβλεπαν» προς τη θάλασσα και την τάφρο μέσω κανονιοθυρίδων.

 

Ακόμη, ένας παλαιότερος, πεντάγωνος πύργος, που εξέχει σαν επιπρομαχώνας, είναι ενσωματωμένος στο κέντρο περίπου του προμαχώνα «Ζένο». Η μια πλευρά του σήμερα έχει καταστραφεί αποκαλύπτοντας τον θολωτό εσωτερικό χώρο του.

Αν και ο Ζένο τιμήθηκε από τη Βενετία με την αναγόρευσή του σε ιππότη της για την κατάκτηση της Χίου, στις 8 Φεβρουαρίου 1795 ο Οθωμανικός στόλος αφού κατάφερε καίρια πλήγματα στο στόλο των Βενετών στο θαλάσσιο χώρο των Οινουσσών, εξανάγκασε τους Βενετούς σε άρον άρον εγκατάλειψη του Φρουρίου στις 21 Φεβρουαρίου 1695. Οι Βενετοί άφησαν πίσω τους μεταξύ άλλων 40 κανόνια τα οποία μαρτυρίες αναφέρουν στα 1840 ότι διασώζονταν σε άσχημη κατάσταση. Ο Ζένο κατηγορήθηκε από τη Βενετία ότι δεν εκπλήρωσε τα στρατιωτικά του καθήκοντα και πέθανε μετά από δύο χρόνια στη φυλακή.