Οι άγνωστες Κρήνες του Κάστρου της Χίου

Το νερό, ειδικά το πόσιμο, αποτελεί ζωτικό αγαθό επιβίωσης και ανάπτυξης, ιδιαίτερα σε χώρους που η απομόνωσή τους ήταν πιθανή, επιβεβλημένη ή και επιθυμητή. Συνεπώς, η ύπαρξη πόσιμου νερού σε ένα Κάστρο ήταν ζωτικής σημασίας και φυσικά το Κάστρο της Χίου δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Πιθανόν να είναι ακριβώς αυτός και ο λόγος για τον οποίο, παρ’ όλες τις αλλαγές στη διαρρύθμισή του μέσα στους αιώνες, η βυζαντινή Κρύα βρύση έφτασε σχεδόν ανέπαφη και ακέραιη μέχρι τις μέρες μας μιας και αυτή φαίνεται να αποτελούσε τη διαχρονική πηγή προμήθειας πόσιμου νερού για το Κάστρο της Χίου. Η Κρύα βρύση αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ακόμη από τα πολλά κοσμήματα του Κάστρου που αξίζει να αναδειχθεί και να προβληθεί.

Επιπρόσθετα, άλλη γνωστή υποδομή για τη μεταφορά πόσιμου νερού στο Κάστρο είναι το υδραγωγείο που μετέφερε νερό από την περιοχή των Καρυών (περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε στο σύνδεσμό http://www.chioscastle.gr/?page_id=1099).

Κατά την οθωμανική περίοδο, η αγάπη των οθωμανών για το νερό είναι έκδηλη και η Χίος δεν αποτελεί εξαίρεση. Απαντώνται τρεις τύποι κρηνών, δύο εκ των οποίων εντοπίζονται και στο Κάστρο της Χίου. Ο πρώτος τύπος είναι το συντριβάνι, απαραίτητο στο κέντρο της αυλής του τζαμιού για την επιτέλεση των προβλεπόμενων θρησκευτικών καθηκόντων. Ένα τέτοιο συντριβάνι σώζεται μέχρι και στις μέρες μας στον αύλειο χώρο του Αγίου Γεωργίου.

O δεύτερος τύπος κρήνης ήταν μία θολωτή κατασκευή που εντοπίζεται στον εξωτερικό μαντρότοιχο τζαμιού. Και τέλος, ο τρίτος τύπος, ο πιο κοινός, είναι ο «Ces,me», δηλ. δημόσιες κρήνες που είτε πρόκειται για μνημειώδη θολωτή περίοπτη ή εντοιχισμένη κατασκευή, ή μια απλή εντοιχισμένη βρύση. Συχνά οι βρύσες αποτελούσαν φιλανθρωπικές δωρεές ευσεβών μουσουλμάνων, οι οποίοι κέρδιζαν κοινωνική αναγνώριση, αλλά και θρησκευτική εύνοια. Για το λόγο αυτό συνηθιζόταν να υπάρχει σχετική επιγραφή που αναγραφόταν το όνομα του δωρητή, η χρονολογία και ίσως κάποιοι στίχοι, καθώς και διακόσμηση (κυρίως φυτικά μοτίβα). Επιπλέον, υπήρχε συνήθως μαρμάρινη ή πέτρινη πλάκα όπου προσαρμοζόταν ο κρουνός, καθώς και γούρνα για να πέφτει το νερό. Στη Χίο υπάρχουν δείγματα και των δύο ειδών βρυσών, με ίσως σημαντικότερη τη βρύση του Μελέκ Πασά λίγο έξω από τα τείχη.

Εντός των τειχών, μέχρι και τα μέσα του περασμένου αιώνα σωζόταν κυκλική υπόστεγη κρήνη στην κεντρική πλατεία του Κάστρου, η οποία δυστυχώς γκρεμίστηκε.

Παρόλα αυτά όμως, εντός του οικισμού σώζονται δύο ακόμη εντοιχισμένες οθωμανικές κρήνες. Η πρώτη βρύση λοιπόν βρίσκεται στην οδό Φώτη Αγγουλέ, εμφανίζει τόξο με ελικοειδή διαμόρφωση που στηρίζεται σε δύο πεσσούς. 

Ορθογώνια μαρμάρινη πλάκα στηρίζει τον κρούνο, η οποία είναι διακοσμημένη με φυτικό μοτίβο και επιγραφή που δεν γνωρίζουμε τι αναγράφει. Παρόλα αυτά μας δίνεται η ημερομηνία κατασκευής της, 1322 με το αραβικό χρονολογικό σύστημα, που αντιστοιχεί περίπου στο 1904 μ.Χ.

Η βρύση αυτή στις μέρες μας έχει μείνει γνωστή ως η ‘βρύση στου Φουντούλη’. Τη σημερινή ονομασία της την οφείλει στο μπακάλικο που υπήρχε αριστερά της βρύσης, ιδιοκτησίας κου Φουντούλη.

Η δεύτερη βρύση σήμερα σώζεται με την ονομασία ‘βρύση του Παπά’ μιας και κοντά σε αυτήν έμενε ο παπά-Μαδωνής. Και η βρύση αυτή έμφανίζει τόξο, συνηθισμένο στην οθωμανική αρχιτεκτονική, και εντοιχισμένη πλάκα. Παρόλα αυτά δεν σώζεται κάποια επιγραφή, παρά μόνο ένα φυτικό μοτίβο (ανθέμιο).

Η περιήγησή μέσω αυτού του άρθρου στις υποδομές παροχής νερού στο Κάστρο της Χίου, προσφέρει στον αναγνώστη τη δυναντότητα απόκτησης μιας σφαιρικής εικόνας αναφορικά με τη διαχρονική σημασία των έργων υποδομής νερού σε περίκλειστους οικισμούς, αλλά και της αρχιτεκτονικής ποικιλομορφίας τους. Το Κάστρο της Χίου συνεχίζει να εκπλήσσει με τον ιστορικό και αρχιτεκτονικό πλούτο των μνημείων που περικλείει, ενώ ταυτόχρονα η μνεία σε αυτά προσφέρει όχι μόνο μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για την αναγνώρισή τους από τους συμπολίτες μας, αλλά και υποδεικνύει την ανάγκη περεταίρω ανάδειξης και συντήρησής τους.

Συντάχθηκε από τον Λ. Γλύπτη, μέλος της Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος