Το Κάστρο της Χίου Ένας Χαμένος Παράδεισος
Το Κάστρο της Χίου είναι σίγουρα ένα μοναδικό κόσμημα για όλο το νησί! Γι’ αυτόν το λόγο σας προσκαλούμε να το επισκεφθείτε και να το ανακαλύψετε!! Το κείμενο αυτό, σκοπό έχει να δώσει σύντομες, αλλά απαραίτητες πληροφορίες, ώστε ο κάθε επισκέπτης και κάτοικος του Κάστρου να μπορέσει να θαυμάσει τον πλούτο που υπάρχει σε αυτό!
Οι ανασκαφές ανάγουν την ύπαρξη του Κάστρου στους Ελληνιστικούς χρόνους, και παρόλο ότι ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε, λόγω των πολλαπλών επιθέσεων που δεχόταν από φιλόδοξους κατακτητές άλλαζε συνεχώς όψη. Στις μέρες μας το Κάστρο της Χίου ταυτίζεται περισσότερο με την εποχή της Γενουατοκρατίας (1304-1329 & 1346 – 1566 μ.Χ.), την Οθωμανική περίοδο ακολούθως, που υπήρξε και η μακροβιότερη, καθώς και την σύντομη Ενετική κατάληψη του Κάστρου το 1694-1695 μ.Χ. Το Κάστρο της Χίου πάντοτε αποτελούσε το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο του νησιού, ωστόσο την εποχή της Γενουατοκρατίας γνώρισε την ενδοξότερη εποχή στην ιστορία του. Η σημασία της νήσου Χίου και του κεντρικού της Κάστρου ήταν τεράστια για κάθε κυρίαρχο, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης και του φυσικού της πλούτου. Η Χίος βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, σε μικρή απόσταση από τα μικρασιατικά παράλια και στη μέση του Αιγαίου. Επίσης, η παραγωγή ενός παγκοσμίως μοναδικού αλλά και αγαπητού ανά τους αιώνες προϊόντος, της μαστίχας, την καθιστούσε πηγή πλούτου.
Σήμερα, τα τείχη του Κάστρου χωρίζονται σε χερσαία και επιθαλάσσια, σχηματίζοντας ένα ακανόνιστο πεντάγωνο, όπου ισχυροί προμαχώνες δεσπόζουν κατά μήκος των τειχών. Οκτώ από αυτούς σώζονται, άλλοι σε πολύ καλή κατάσταση και άλλοι όχι. Μόνο η ανατολική πλευρά των τειχών δεν σώζεται σήμερα. Δυστυχώς καταστράφηκε πριν από μερικές δεκαετίες για την κατασκευή του νέου λιμανιού της Χώρας.
Ανάμεσα στα χερσαία τείχη και τους προμαχώνες ο επισκέπτης θά δει σήμερα εντοιχισμένες τρεις μαρμάρινες πλάκες με τα οικόσημα της οικογενείας των Ιουστινιάνι (Giustiniani), μέλη της οποίας είχαν αναλάβει την εμπορική διαχείριση μέσω της εταιρείας Maona, αλλά και τη διακυβέρνηση του νησιού την εποχή της Γενουατοκρατίας. Στο εσωτερικό των τειχών διασώζονται οι στοές, οι πολεμίστρες και οι κανονιοθυρίδες.
Τα χερσαία τείχη περιέβαλε τάφρος δημιουργώντας ένα τεχνητό νησί, συμβάλλοντας, έτσι, στην καλύτερη άμυνα του Κάστρου. Σήμερα η τάφρος έχει αποξηρανθεί κι επιχωματωθεί, όπως επίσης και το πέτρινο γεφύρι της Δυτικής Πύλης που ένωνε το Κάστρο με την ενδοχώρα. Το Κάστρο είχε τρεις εισόδους, την κύρια είσοδο – πύλη, την επονομαζόμενη Πόρτα Μαγγιόρε (Porta Maggiore), τη Δυτική Πύλη ή Επάνω Πορτέλλο και την Θαλασσινή Πύλη (Porta di Marina).
Το εσωτερικό του Κάστρου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαιτίας δύο παραγόντων: πρώτον, σώζεται ένας ολοζώντανος οικισμός με αδιάσπαστη συνέχεια μέσα στους αιώνες, ο οποίος σήμερα αριθμεί 650 περίπου κατοίκους. Δεύτερον, ο οικισμός περιλαμβάνει μνημεία-κτίρια διαφορετικών εποχών που αποτελούν τους συνδετικούς κρίκους της ιστορίας του Κάστρου.
Με την είσοδο, λοιπόν, στο Κάστρο από την κύρια Πύλη Μαγγιόρε, ένας φιδωτός διάδρομος σε οδηγεί στο αναστηλωμένο “Παλατάκι Ιουστινιάνι”, που ήταν το διοικητήριο κατά την Γενουατοκρατία και στο κτήριο της ‘Σκοτεινής Φυλακής’. Εκεί φυλακίστηκαν εβδομήντα Πρόκριτοι μαζί με τον ορθόδοξο μητροπολίτη το 1822, έπειτα από την αποτυχημένη προσπάθεια των Χίων να επαναστατήσουν εναντίον του τουρκικού ζυγού. Από εκείνο το κελί οι πρόκριτοι οδηγήθηκαν στην πλατεία του Ξίφους (Kiliç Meydan – σημερινή πλατεία Βουνακίου), όπου και απαγχονίστηκαν.
Ο στενός δρόμος σε οδηγεί με ακρίβεια στην κεντρική πλατεία του Κάστρου, όπου θα δεις το παλαιό νεκροταφείο επιφανών Οθωμανών, ο σημαντικότερος των οποίων είναι ο τάφος του πασά Καρά Αλή. Εδώ κείτονται οι τούρκοι αξιωματούχοι, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Καρά Αλής. Όλοι αυτοί βρίσκονταν μέσα στη ναυαρχίδα τη νύκτα του μουσουλμανικού ραμαζανίου του 1822, όταν τους παραφύλαξε ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης και ανατίναξε τη ναυαρχίδα ως αντίποινα για τη σφαγή της Χίου. Ένα άλλο κτίριο που μπορεί κανείς να δει είναι το αναπαλαιωμένο πρώην ξενοδοχείο Απόλλων, στο οποίο στεγάζεται η ομάδα μας.
Ο κύριος οδικός άξονας του οικισμού, η οδός Αγίου Γεωργίου, σε καθοδηγεί μέσα στην μικρή και ζεστή πόλη του Κάστρου, η οποία ξανακτίστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881 μ.Χ. με βάση την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικά της αποτελούν τα στενομέτωπα διώροφα σπίτια με τους κιοσέδες, τις μικρές αυλές και τα στενά δρομάκια.
Μέσα στο Κάστρο σήμερα υπάρχουν τρεις εκκλησίες, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Γεώργιος Κεχρί (ιδιωτικό εκκλησάκι. Ανάγεται και αυτό στους Βυζαντινούς χρόνους, καθώς αναφέρεται σε αυτοκρατορικό χρυσόβουλο. Στην τοποθεσία της μητροπόλεως του Κάστρου, του Αγίου Γεωργίου, ανασκαφές έδειξαν ότι προϋπήρχε ναός των Βυζαντινών χρόνων, ο οποίος μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία και αργότερα επί Οθωμανών σε τζαμί. Η σημερινή εκκλησία αποτελεί κτίσμα που ανοικοδομήθηκε μετά το σεισμό του 1881 μ.Χ.
Στο εσωτερικό της αυλής της εκκλησίας, δεσπόζει ένας τεράστιος πλάτανος και μία σαρκοφάγος, πιθανόν Γενουατικής κατασκευής, όπου αργότερα οι Οθωμανοί διακόσμησαν και μετέτρεψαν σε κρήνη, για να πλένουν τα πόδια τους προτού εισέλθουν στο τότε τζαμί, το λεγόμενο Εσκί Τζαμί. Επιπλέον, δίπλα από την εκκλησία βρίσκεται και το οθωμανικό ιεροδιδασκαλείο, ο γνωστός Μεντρεσές. Σε κοντινή απόσταση από τον Άγιο Γεώργιο βρίσκεται και το Μπαϊρακλί τζαμί, το μόνο σωζόμενο μουσουλμανικό τέμενος εντός των τειχών.
Η ύδρευση του οικισμού γινόταν μέσα από θολωτή δεξαμενή, που τροφοδοτούσε με νερό την επονομαζόμενη Κρύα Βρύση, Βυζαντινής κατασκευής. Τα δύο αυτά κτίσματα διασώζονται και βρίσκονται πολύ κοντά στο επιθαλάσσιο τείχος. Εξάλλου, κοντά στο τείχος αυτό υπάρχει ένα μακρόστενο κτίριο με θολωτή κάλυψη, το γνωστό Καρνάγιο ή Πυριτιδαποθήκη, Γενουατικής μάλλον κατασκευής και άγνωστης χρήσης. Από την Οθωμανική εποχή προέρχονται και τα δύο σωζόμενα λουτρά του Κάστρου (χαμάμ), ένα μικρότερο, που σήμερα είναι ιδιωτικό και ένα πολύ μεγαλύτερο, το οποίο σήμερα φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις.
Τέλος, ένα από τα πιο ιδιαίτερα και σημαντικά μνημεία του εσωτερικού του Κάστρου αποτελεί και ο πεταλόσχημος πύργος, ο Κουλάς, αγνώστου εποχής και χρησιμότητας, κατασκευασμένος από αρχαίο οικοδομικό υλικό. Η επικρατέστερη εκδοχή τον θέλει ως την κεντρική από μια σειρά βιγλών του νησιού, τις οποίες συναντά κανείς κατά μήκος της ακτογραμμής καθώς και της ενδοχώρας του, οι οποίες συνέβαλλαν στην άμυνα και την προστασία του νησιού από ανεπιθύμητους επισκέπτες.
Επιμέλεια κειμένου: Κωνσταντίνα Πλουμή & Ευφημία Παππά, μέλη της Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος