Porta Maggiore, η κεντρική Πύλη

Η Porta Maggiore βρίσκεται στο νότιο μέρος του Κάστρου της Χίου πάνω από την τάφρο και την υπεράσπιζε ο επιβλητικός Νότιος Προμαχώνας, ο οποίος βρίσκεται μέχρι και σήμερα στα δεξιά της προς το τελωνείο και το λιμάνι. Η έξοδος από τη θύρα αυτήν οδηγούσε στην άλλοτε πλατεία του Φόρου, τη σημερινή πλατεία Βουνακίου. Η είσοδος στην Πύλη γινόταν μέσω κινητής ξύλινης γέφυρας και ακολούθως πέτρινου τοξωτού γεφυριού το οποίο σώζεται και έχει αναδειχθεί πρόσφατα. Όσον αφορά την ξύλινη γέφυρα, μαρτυρία του περιηγητή Ad. Testevuide στα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρει ότι η πανάρχαια κρεμαστή γέφυρα βρισκόταν ακόμη σε χρήση. Όπως όλες οι πύλες του Κάστρου, έτσι και η Porta Maggiore έκλεινε τις θύρες της στις δύο τα μεσάνυχτα και τις ξανά άνοιγε με την ανατολή του ήλιου. Αρμόδιος γι’ αυτό ήταν ο θυροφύλακας ο όποιος κρατούσε το ένα από τα δύο κλειδιά (το άλλο κλειδί το κρατούσε ο διοικητής του Κάστρου).
Η κεντρική πύλη Porta Maggiore με το πρόσφατα αποκαταστημένο γευφυράκι. Το νερό, το οποίο μαζεύτηκε από τη βροχή μας δείχνει μία εικόνα το πως ήταν όταν η τάφρος είχει νερό

Η κεντρική πύλη Porta Maggiore με το πρόσφατα αποκαταστημένο γευφυράκι. Το νερό, το οποίο μαζεύτηκε από τη βροχή μας δείχνει μία εικόνα το πως ήταν όταν η τάφρος είχει νερό

Η εξωτερική όψη της Πύλης περιγράφεται από διάφορους περιηγητές και ιστορικούς που διάβηκαν τις πόρτες της και θαύμασαν το μεγαλείο του Κάστρου. Η σημαντικότερη από αυτές γίνεται από τον Ιερώνυμο Ιουστινιάνι, ο οποίος κατά τον 16ο αιώνα αναφέρει ότι «η μεγάλη θύρα στηρίζεται επί ωραιοτάτων ειργασμένων κιόνων, οίτινες φέρουσι θυρόφυλλα ξύλινα μέγιστα, κεκαλυμμένα δι ορειχαλκίνων ελασμάτων». Τη σημερινή εξωτερική όψη της, η Πύλη την οφείλει κατά κύριο λόγο στους Βενετσιάνους που κατέλαβαν τη Χίο και το Κάστρο για πολύ σύντομο χρόνικο διάστημα μεταξύ του 1694-1695 μ.Χ. Τότε,  ο ναύαρχος Αντόνιο Ζένο επισκεύασε τα τείχη αλλά και την κεντρική Πύλη. Το πιο πάνω γεγονός μνημονεύεται σε μία μαρμάρινη επιγραφή που σώζεται μερικώς μέχρι και σήμερα στο εξωτερικό, ανώτερο τμήμα της Πύλης. Τα γραφόμενα δυστυχώς σφυριλατήθηκαν από τους Οθωμανούς στα χρόνια που ακολούθησαν τη σύντομη βενετική κατοχή. Εντούτοις, ακόμα διακρίνονται οι εξής λατινικοί χαρακτήρες: «VENETUS V. MDCXCIV», οι οποίοι προφανώς μας παραπέμπουν στην εκστρατεία των Βενετών.Επιπλέον, η ιστορικός Αιμιλία Σάρου, στο βιβλίο της «Το Κάστρο της Χίου» αναφέρει ότι «υπάρχει ακόμη μια λατινική επιγραφή στην οποία μπορείς να διακρίνεις μόνο την χρονιά ‘MCCCC’ και ακολούθως τη λέξη ‘TRIENNIO’, που αφορά πάντως κάποια επισκευή του Κάστρου» (1916, σελ. 81). Όλο το ανώτερο τμήμα της πρόσοψης της Πύλης είναι επενδεδυμένο με μάρμαρο ενώ δύο κίονες στέκονται στις δύο πλευρές της.

Στην ημικυκλική είσοδό της διατηρούνται παραμελημένα (αν και κατά τη δεκαετία του 90′ υπόκειντο σε περιοδική συντήρηση) τα ξύλινα θυρόφυλλα, επενδυμένα με σίδερο, τα οποία όμως είναι άγνωστο από πότε χρονολογούνται. Δυστυχώς, ακόμη και σε αυτά έγραψαν με μπογιά κάποιοι ανάγωγοι και απολίτιστοι. Επιπλέον, φωτογραφίες από τις αρχές του περασμένου αιώνα παρουσιάζουν διάφορα κτίσματα ενσωματωμένα στα δεξιά της Πύλης, τα οποία προφανώς χαλάστηκαν με την παρέμβαση της αρχαιολογίας στα μετέπειτα χρόνια. Ο επισκέπτης λοιπόν, αφού περάσει το τοξωτό πέτρινο γεφύρι με την άλλοτε ξύλινη κρεμμαστή γέφυρα, εισέρχεται από την καμαροσκέπαστη θύρα της Porta Maggiore σε μία εσωτερική στοά. Στη δεξιά πλευρά της στοάς, υπάρχει ένα μικρό άνοιγμα-δωμάτιο με περιφραγμένη την είσοδό του από την αρχαιολογική υπηρεσία. Τόσο η αρχική του χρήση, όσο και το πότε δημιουργήθηκε παραμένει άγνωστο. Εντούτοις, σηκώνοντας το βλέμμα ψηλά παρατηρεί  κανείς την εντυπωσιακή θολωτή πέτρινη οροφή της Πύλης και τους ξύλινους δοκούς που υποβαστάζουν το εσωτερικό τμήμα της.

Ακολούθως, στα αριστερά της στοάς υπάρχει ένας διάδρομος σε σχήμα «Γ» που μας οδηγεί στην εσωτερική είσοδο-έξοδο της Πύλης. Διασχίζοντας τον πέτρινο διάδρομο (χαρακτηριστικό δείγμα της τεχνοτροπίας των καλντεριμιών του Κάστρου τα οποία σήμερα έχουν δυστυχώς ασφαλτοποιηθεί), παρατηρεί κανείς ότι ο θόλος διακόπτεται από έναν ακάλυπτο χώρο ακριβώς στη γωνία του σημείου «Γ». Ο ακάλυπτος αυτός πιθανότατα χρησίμευε ως δεύτερη γραμμή άμυνας σε περίπτωση που ο εχθρός κατάφερνε να κάμψει την άμυνα της Πύλης.

Στο τέλος της ευθείας του διαδρόμου συναντάμε την τρίτη καμαροσκέπαστη εσωτερική Πύλη (η δεύτερη εσωτερική καμαροσκέπαστη θύρα βρίσκεται στο σημείο που αρχίζει το ακάλυπτο μέρος του θόλου) που σε οδηγεί στα δεξιά της στη Σκοτεινή Φυλακή (διαβάστε σχετικό προηγούμενο άρθρο μας) και ακριβώς απέναντι στο πάλαι ποτέ διοικητικό κέντρο των Γενοβέζων, το γνωστό σήμερα Παλατάκι των Ιουστινιάνι. Στη συνέχεια, ο ακάλυπτος πλέον διάδρομος-δρομίσκος σε μεταφέρει στην κεντρική, τετράγωνη πλατεία του Κάστρου. 

Εσωτερική άποψη της κεντρικής Πύλης, Porta Maggiore

Εσωτερική άποψη της κεντρικής Πύλης, Porta Maggiore

Η εσωτερική όψη της Πύλης του Κάστρου παρουσιάζεται μέσα από μαρτυρίες ιστορικών και περιηγητών, όπως ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνης (16ος αιώνας) και ο Thevenot (μέσα 17ου αιώνα), ως μεγαλοπρεπής και εντυπωσιακή. Μία πρώτη αναφορά στην εσωτερική όψη της Πύλης γίνεται το 1427 μ.Χ όταν οι τότε κύριοι του Κάστρου, η φατρία των Μαονέζων, θέλοντας να επισκευάσει τα τείχη προσκάλεσε τον ξακουστό τότε αρχιτέκτονα Leonardo d’Andrea από τη Ραγούζα να ηγηθεί των επισκευών. Όπως συνηθιζόταν τότε, γεγονότα σαν και αυτά μνημονεύονταν σε αναμνηστικές επιγραφές. Έτσι, οι σχετικές μαρτυρίες θέλουν μία τέτοια επιγραφή να κατασκευάστηκε από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα και να τοποθετήθηκε στο τείχος πάνω από την εσωτερική πύλη, επιγραφή η οποία δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα. Η επιγραφή ανέγραφε τα εξής: [bombardis doctus leonardus didit althaeo limina et hunc clarum clara raguza tulit mccccxxvii]: ‘ο έμπειρος λιθοβόλος Λεονάρτος κατασκεύασε δι’αλθαίας τα υπέρθυρα και αυτόν ον ένδοξον ή ένδοξος Ραγούζα εγέννησε’. Η αλθαία είναι ένα μαστιχοειδές φυτό που οι ίνες της χρησίμευαν σαν συνεκτικό υλικό αντοχής στο κτίσιμο των τειχών και άλλων κτηρίων του Κάστρου. (Περρής Ν. ‘Το Κάστρο της Χίου’, Αθήναι 1972, σελ. 59 και ‘Χίος Ημερολόγιο 1973’).

Επιπρόσθετα, η εσωτερική είσοδος της Porta Maggiore διακοσμούνταν με λάφυρα προερχόμενα από άλλα Κάστρα. Σε δύο τέτοιες περιπτώσεις, όπου οι Γενουάτες λεηλάτησαν το Κάστρο της Εγρίπου στη Χαλκίδα και το Κάστρο της Καρύστου στην Εύβοια, επιστρέφοντας πίσω έφεραν τα κλειδιά των δύο κάστρων, τα οποία και κρέμμασαν στο επάνω τείχος της εσωτερικής θύρας. Μάλιστα, τα κλειδιά της Χαλκίδας, όπως έμειναν γνωστά στην ιστορία, «στόλιζαν» την εσωτερική είσοδο για πολλά χρόνια.

Φυσικά, η μεγαλοπρέπεια της εσωτερικής εισόδου της Πύλης δεν σταματούσε σε επιγραφές και λάφυρα από κατακτημένες περιοχές. Αντίθετα, υπήρχαν μαρμάρινοι διάκοσμοι και περίτεχνα κοσμήματα, με το πιο σημαντικό από όλα αυτά την ανάγλυφη μαρμάρινη παράσταση που παρουσιάζει την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσύλυμα (σήμερα στην Παναγιά στο Χαλκειός) στο άνω μέρος της εσωτερικής θύρας.

Μαρμάρινη πλάκα που απεικονίζει την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα

Κοσμούσε το επάνω τμήμα, ως υπέρθυρο, της εσωτερικής όψης (απόληξης) της Porta Maggiore – Σήμερα βρίσκεται στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Χαλκειός

Όσον αφορά την περίτεχνη αυτή παράσταση, υπάρχουν διφορούμενες απόψεις  για το αν ανήκε σε μία από τις εκκλησίες του Κάστρου και μετά ενσωματώθηκε στην Πύλη ή αν τοποθετήθηκε εξαρχής άνωθεν της εσωτερικής όψης της Πύλης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η παράσταση μεταφέρθηκε στο Χαλκειός μεταξύ του 1695 μ.Χ.,  όπου ο Βενετός ναύαρχος Αντόνιο Ζένο αναφέρει στα γραπτά του ότι κοσμούσε την εσωτερική θύρα, και του 1729 μ.Χ. όπου σχετική μαρτυρία αναφέρει ότι ήταν τοποθετημένη άνωθεν της εξωτερικής θύρας της εκκλησίας στο Χαλκειός. Τόσο οι λόγοι, όσο και ο τρόπος μεταφοράς της μαρμάρινης παράστασης παραμένουν μέχρι και σήμερα άγνωστοι, αλλά είναι ευχής έργο το γεγονός ότι διασώθηκε σε άριστη κατάσταση.

Leave a Reply