Κάστρο Χίου: Σύντομη Ιστορία και Περιγραφή

Το Κάστρο της Χίου είναι σίγουρα ένα μοναδικό κόσμημα για όλο το νησί! Γι’ αυτόν τον λόγο σας προσκαλούμε να το επισκεφθείτε και να το ανακαλύψετε! Το κείμενο αυτό, σκοπό έχει να δώσει σύντομες, αλλά απαραίτητες πληροφορίες, ώστε ο κάθε επισκέπτης και κάτοικος του Κάστρου να μπορέσει να θαυμάσει τον πλούτο που υπάρχει σε αυτό!

Αεροφωτογραφία του Κάστρου της Χίου από την πλευρά της Ιχθυόσκαλας

Αεροφωτογραφία του Κάστρου της Χίου από την πλευρά της Ιχθυόσκαλας

Οι ανασκαφές ανάγουν την ύπαρξη του Κάστρου στους Ελληνιστικούς χρόνους, και παρόλον ότι ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε, λόγω των πολλαπλών επιθέσεων που δεχόταν από φιλόδοξους κατακτητές άλλαζε συνεχώς όψη. Στις μέρες μας το Κάστρο της Χίου ταυτίζεται περισσότερο με την εποχή της Γενουατοκρατίας (1304-1329 & 1346 – 1566 μ.Χ), την Οθωμανική περίοδο ακολούθως, που υπήρξε και η μακροβιότερη, καθώς και την σύντομη Ενετική κατάληψη του Κάστρου το 1694-1695 μ.Χ. Το Κάστρο της Χίου πάντοτε αποτελούσε το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο του νησιού, ωστόσο την εποχή της Γενουατοκρατίας γνώρισε την ενδοξότερη εποχή στην ιστορία του. Η σημασία της νήσου Χίου και του κεντρικού της Κάστρου ήταν τεράστια για κάθε κυρίαρχο, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης και του φυσικού της πλούτου. Η Χίος βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, σε μικρή απόσταση από τα μικρασιατικά παράλια και στη μέση του Αιγαίου. Επίσης, η παραγωγή ενός παγκοσμίως μοναδικού αλλά και αγαπητού ανά τους αιώνες προϊόντος, της μαστίχας, την καθιστούσε πηγή πλούτου.

Γκραβούρα 1782 - Άποψη του Κάστρου της Χίου με την τάφρο γεμάτη νερό

Γκραβούρα 1782 – Άποψη του Κάστρου της Χίου με την τάφρο γεμάτη νερό

Σήμερα, τα τείχη του Κάστρου χωρίζονται σε χερσαία και επιθαλάσσια, σχηματίζοντας ένα ακανόνιστο πεντάγωνο, όπου ισχυροί προμαχώνες δεσπόζουν κατά μήκος των τειχών. Οκτώ από αυτούς σώζονται, άλλοι σε πολύ καλή κατάσταση και άλλοι όχι. Μόνο μεγάλο μέρος της ανατολικής πλευρά των τειχών δεν σώζεται σήμερα (επιλιμένιο τείχος). Δυστυχώς καταστράφηκε στις αρχές του 20ου αιώνα για την κατασκευή του νέου λιμανιού της Χώρας.

rsz__Ó_þ¯___

Τα χερσαία τείχη με τους ισχυρούς προμαχώνες. Ο βορειοδυτικός προμαχώνας.

Ανάμεσα στα χερσαία τείχη και τους προμαχώνες ο επισκέπτης θα δει σήμερα εντοιχισμένες τρεις μαρμάρινες πλάκες με τα οικόσημα της οικογενείας των Ιουστινιάνι (Giustiniani), μέλη της οποίας είχαν αναλάβει την εμπορική διαχείριση μέσω της εταιρείας Maona, αλλά και τη διακυβέρνηση του νησιού την εποχή της Γενουατοκρατίας. Στο εσωτερικό των τειχών διασώζονται στοές, πολεμίστρες κα κανονιοθυρίδες.

stoa3

Η εσωτερική στοά ανάμεσα στον Δυτικό προμαχώνα και το Επάνω Πορτέλο. Σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.

Τα χερσαία τείχη περιέβαλε τάφρος δημιουργώντας ένα τεχνητό νησί, συμβάλλοντας, έτσι, στην καλύτερη άμυνα του Κάστρου. Σήμερα η τάφρος έχει αποξηρανθεί κι επιχωματωθεί, όπως επίσης και το πέτρινο γεφύρι της Δυτικής Πύλης (Επάνω Πορτέλο) που ένωνε το Κάστρο με την ενδοχώρα.

screen-shot-2016-11-06-at-4-35-23-pm

Η κεντρική πύλη Πόρτα Μαγγιόρε μετά την ανάπλαση του πέτρινου γεφυριού και κομμάτι της τάφρου

Το Κάστρο είχε τρεις εισόδους, την κύρια είσοδο – πύλη, την επονομαζόμενη Πόρτα Μαγγιόρε (Porta Maggiore), τη Δυτική Πύλη ή Επάνω Πορτέλλο (σώζεται μισοκατεστρεμμένη) και την Θαλασσινή Πύλη (Porta di Marina) της οποίας η εσωτερική πύλη σώζεται αλλά έχει κτιστεί. 

Κεντρική είσοδος

Το εσωτερικό της κεντρικής πύλης Πόρτα Μαγγιόρε.

Το εσωτερικό του Κάστρου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαιτίας δύο παραγόντων: πρώτον, σώζεται ένας ολοζώντανος οικισμός με αδιάσπαστη συνέχεια μέσα στους αιώνες, ο οποίος σήμερα αριθμεί 650 περίπου κατοίκους. Δεύτερον, ο παραδοσιακός οικισμός περιλαμβάνει μνημεία-κτίρια διαφορετικών εποχών που αποτελούν τους συνδετικούς κρίκους της ιστορίας του Κάστρου.

Με την είσοδο, λοιπόν, στο Κάστρο από την κύρια Πύλη Μαγγιόρε, ένας φιδωτός διάδρομος σε οδηγεί στο πρόσφατα αναστηλωμένο ‘Παλατάκι Ιουστινιάνι’, που αποτελούσε το διοικητήριο κατά την εποχή της Γενουατοκρατίας, αλλά και στο κτήριο της ‘Σκοτεινής Φυλακής’. Εκεί φυλακίστηκαν εβδομήντα Πρόκριτοι μαζί με τον ορθόδοξο μητροπολίτη το 1822 μ.Χ, έπειτα από την αποτυχημένη προσπάθεια των Χίων να επαναστατήσουν εναντίον του τουρκικού ζυγού. Από εκείνο το κελί οι πρόκριτοι οδηγήθηκαν στην πλατεία του Ξίφους (Kiliç Meydan – σημερινή πλατεία Βουνακίου), όπου και απαγχονίσθηκαν.

Εσωτερική άποψη της Σκοτεινής Φυλακής

Το εσωτερικό της ‘Σκοτεινής Φυλακής’. Άγνωστη η αρχική του χρήση, αλλά ίσως αποτελούσε μέρος της άμυνας του Κάστρου.

Ο στενός δρόμος σε οδηγεί με ακρίβεια στην κεντρική πλατεία του Κάστρου, η οποία ανέκαθεν ήταν το κέντρο του Κάστρου. Πέραν από τις καφετέριες και τα ταβερνάκια που υπάρχουν τώρα, μπορείς να δεις το παλαιό νεκροταφείο επιφανών Οθωμανών, ο σημαντικότερος των οποίων είναι  ο τάφος του πασά Καρά Αλή. Εδώ κείτονται επιφανείς οθωμανοί αξιωματούχοι. Αρκετοί από αυτούς βρίσκονταν μέσα στη ναυαρχίδα τη νύκτα του μουσουλμανικού ραμαζανίου του 1822 μ.Χ, όταν τους παραφύλαξε ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης  και ανατίναξε τη ναυαρχίδα ως αντίποινα για την σφαγή της Χίου. Επιπλέον, ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια στην πλατεία που μπορεί κανείς να θαυμάσει είναι το αναπαλαιωμένο πρώην ξενοδοχείο Απόλλων, στο οποίο στεγάζεται και η εθελοντική μας ομάδα μας.

Η πλατεία Φρουρίου σήμερα. Φωτογραφία www.explorechios.gr

Η πλατεία Φρουρίου σήμερα. Φωτογραφία www.explorechios.gr. Στο βάθος το Οθωμανικό νεκροταφείο και στα δεξιά το κτίριο του πρώην Ξενοδοχείου Απόλλων.

Ο κύριος οδικός άξονας του οικισμού, η οδός Αγίου Γεωργίου, σε καθοδηγεί μέσα στην μικρή και ζεστή πόλη του Κάστρου, η οποία ουσιαστικά ξανακτίστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881 μ.Χ. με βάση την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικά της αποτελούν τα στενομέτωπα διώροφα σπίτια με τους κιοσέδες, τις μικρές αυλές και τα στενά δρομάκια.

Screen Shot 2017-10-22 at 5.48.01 PM

Ο κεντρικός οδικός άξονας του Αγίου Γεωργίου με τα στενομέτωπα παραδοσιακά σπίτια.

Μέσα στο Κάστρο σήμερα υπάρχουν τρεις γνωστές εκκλησίες, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Νικόλαος Μώλου και ο Άγιος Γεώργιος Κεχρί (ιδιωτικό εκκλησάκι). Ανάγεται και αυτό στους Βυζαντινούς χρόνους, καθώς αναφέρεται σε αυτοκρατορικό χρυσόβουλο. Στην τοποθεσία της μητροπόλεως του Κάστρου, του Αγίου Γεωργίου, ανασκαφές έδειξαν ότι προϋπήρχε ναός των Βυζαντινών χρόνων, ο οποίος μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία και αργότερα επί Οθωμανών σε τζαμί. 

Ο Άγιος Γεώργιος Φρουρίου - Άποψη του Νάρθηκα

Η εξωτερική όψη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Φρουρίου, προστάτη του Κάστρου

Στο εσωτερικό της αυλής της εκκλησίας, δεσπόζει ένας τεράστιος πλάτανος και μία σαρκοφάγος, πιθανόν Γενουατικής κατασκευής, όπου αργότερα οι Οθωμανοί διακόσμησαν και μετέτρεψαν σε κρήνη, για  να πλένουν τα πόδια τους προτού εισέλθουν στο τότε τζαμί, το λεγόμενο Εσκί Τζαμί. Επιπλέον, δίπλα από την εκκλησία βρίσκεται και το πρώην οθωμανικό Ρουστιγιέ, το οποίο σήμερα έχει αναπαλαιωθεί και στεγάζει τα γραφεία της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Μάλιστα, στο ισόγειο βου βρέθηκαν γενουατικοί τάφοι αρχιεπισκόπων που αποδεικνύουν ότι ο χώρος ήταν εκκλησιαστικός. Σε κοντινή απόσταση από τον Άγιο Γεώργιο βρίσκεται και το Μπαϊρακλί τζαμί, το μόνο σωζόμενο μουσουλμανικό τέμενος εντός των τειχών.

Η ύδρευση του οικισμού γινόταν μέσα από θολωτή δεξαμενή, που τροφοδοτούσε με νερό το Κάστρο την επονομαζόμενη Κρύα Βρύση, βυζαντινής κατασκευής, η οποία διασώζεται και βρίσκεται πολύ κοντά στο επιθαλάσσιο τείχος.

kria-vrisi-2

Η ύδρευση του Κάστρου γινόταν μέσω θολωτής δεξαμενής/κιστέρνας, βυζαντινής κατασκευής η οποία σώζεται μέχρι και τις μέρες μας.

Εξάλλου, κοντά στο τείχος αυτό υπάρχει ένα μακρόστενο κτίριο με θολωτή κάλυψη, το γνωστό Καρνάγιο ή Πυριτιδαποθήκη, γενουατικής μάλλον κατασκευής και άγνωστης χρήσης. Από την Οθωμανική εποχή προέρχονται και τα δύο σωζόμενα λουτρά του Κάστρου (χαμάμ), ένα μικρότερο, που σήμερα είναι ιδιωτικό και ένα πολύ μεγαλύτερο, τό οποίο σήμερα φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις και είναι ανοικτό για το κοινό. 

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Τα μεγάλα λουτρά του Κάστρου της Χίου είναι επισκέψιμα.

Τέλος, ένα από τα πιο ιδιαίτερα και σημαντικά μνημεία του εσωτερικού του Κάστρου αποτελεί και ο πεταλόσχημος πύργος, ο Κουλάς, αγνώστου εποχής και χρησιμότητας, κατασκευασμένος από αρχαίο οικοδομικό υλικό. Η επικρατέστερη εκδοχή τον θέλει ως την κεντρική από μια σειρά βιγλών του νησιού, τις οποίες συναντά κανείς κατά μήκος της ακτογραμμής καθώς και της ενδοχώρας του, οι οποίες συνέβαλλαν στην άμυνα και την προστασία του νησιού από ανεπιθύμητους επισκέπτες.

Ο Πύργος Κουλάς Φωτογραφία Βερβέρη Ειρήνη

Ο Πύργος Κουλάς
Φωτογραφία Βερβέρη Ειρήνη

Το Κάστρο της Χίου σίγουρα μπορεί να σε ταξιδέψει μέσα στους τόσους αιώνες ύπαρξής του! Η σιωπή των τειχών μετατρέπεται σε κελάηδισμα της ιστορίας του! Στα στενά του δρομάκια ακούς τις ψυχές των περασμένων κατοίκων του!!! Και σε κάθε σου βήμα ταξιδεύεις σε άλλους αιώνες, σε άλλες εποχές! Τι περιμένεις λοιπόν; Το Κάστρο της Χίου σε περιμένει να το ανακαλύψεις!!!

Συντάχθηκε από τον/την Μαρία Ματθαίου, Λουκά Γλυπτή, Ιωάννα Κουκουνή Μέλη Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος

One comment

  1. Θα ηθελα να μου πειτε μερικες πληροφοριες για την αισθητικη αξια του Καστρου της Χιου γιατι κανω μια εργασια για τη σχολη του Τμηματος Διαχειρισης Πολιτισμου. Ευχαριστω εκ των προτερων.

Leave a Reply