Το μέλλον της βόρειας Σούδας (τάφρου) του Κάστρου της Χίου…

Η κατασκευή υδάτινης τάφρου αποτελούσε μία συχνή και αποτελεσματική αμυντική γραμμή των παραθαλασσίων και όχι μόνο κάστρων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη. Το Φρούριο της πόλης της Χίου αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα παραθαλάσσιου κάστρου το οποίο επωφελήθηκε την παρουσία του νερού για να ενισχύσει την άμυνά του με τη βοήθεια της τάφρου. Η τάφρος είχε ρόλο ενισχυτικό, καθώς βοηθούσε στην άμυνα του Φρουρίου, δημιουργώντας ένα επιπλέον εμπόδιο στους επίδοξους εισβολείς. Η τάφρος, η οποία γέμιζε με θαλασσινό νερό, μετέτρεπε το Κάστρο της Χίου σε ένα τεχνητό νησί.

Ο ρόλος της τάφρου υποβαθμίστηκε, ωστόσο, με το πέρασμα των αιώνων. Φωτογραφίες στις αρχές του 20^ου αιώνα δείχνουν την τάφρο άνυδρη ή σχεδόν άνυδρη και εγκαταλελειμμένη. Ήταν τη δεκαετία του 1970 κατά την οποία η τότε δημοτική αρχή αποφάσισε να προχωρήσει σε εξυγίανση της τάφρου, απομακρύνοντας ακαθαρσίες και αυθαίρετα κτίσματα, ενώ περιόρισε την νότια τάφρο σε πλάτος δέκα μέτρων και προχώρησε σε μπάζωμα της. Η τάφρος στις επόμενες δεκαετίες μετατράπηκε με την ανοχή και ενδεχομένως σύμφωνα με τον όποιο σχεδιασμό των δημοτικών αρχών που πέρασαν σε ένα χωμάτινο χώρο στάθμευσης γεμάτο λακκούβες.

Αυτή η εικόνα άλλαξε όταν ο Δήμος Χίου κατά το πρώτο μισό της περασμένης δεκαετίας προχώρησε σε ανάπλαση του νότιου μέρους της τάφρου ως χώρο πρασίνου δίνοντας νέα πνοή, τόσο στο Κάστρο όσο και στην πόλη της Χίου. Η ενέργεια αυτή ενισχύεται στις μέρες μας από το εντυπωσιακό και πολλά υποσχόμενο έργο της επισκευής της εξωτερικής παρειάς των οχυρώσεων.

Παρόλη τη σημαντική πρόοδο που συντελέστηκε στο χώρο, άγνωστο παραμένει ακόμα το μέλλον της βόρειας πλευράς της τάφρου, η οποία διαφέρει από την νότια σε θέμα ύψους, αφού είναι βαθύτερη, ενώ οροθετείται από τείχος και στις δύο πλευρές. Τα τελευταία χρόνια η βόρεια πλευρά, εκτός από πρόχειρος χώρος στάθμευσης, χρησιμοποιήθηκε και ως καταυλισμός από τους πρόσφυγες/μετανάστες μέχρι και τα τέλη του 2017 όπου μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο. Έκτοτε, η αρχαιολογική υπηρεσία σε συνεργασία με τον Δήμο Χίου προχωράνε στην ομαλοποίηση της επιφάνειας της τάφρου και της χρήση της ως χώρος στάθμευσης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

 

Ποια είναι όμως η σωστότερη αξιοποίηση της βόρειας πλευράς της τάφρου του Κάστρου της Χίου; Να γίνει μόνιμος χώρος στάθμευσης (σημειωτέων ότι βρίσκεται αρκετά μακριά από την κεντρική αγορά και πολλές φορές δεν εξυπηρετεί τους πολίτες) ή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί προς όφελος των πολιτών μέσω άλλων χρήσεων; Μπορεί να μην είμαστε οι πλέον αρμόδιοι να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, αλλά μας κίνησε την περιέργεια να αναζητήσουμε πως αξιοποιήθηκε η τάφρος σε παρόμοια κάστρα στην Ελλάδα, ώστε να έχουμε ένα μέτρο αξιόπιστης αναφοράς.

Αρχικά, η αναζήτηση μας οδήγησε στο Κάστρο της Ρόδου, το οποίο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πλεόν καλοδιατηρημένα μεσαιωνικά κάστρα της χώρας μας. Η τάφρος του σήμερα χρησιμοποιείται ως περιπατητική διαδρομή από πεζούς, πλαισιωμένη με γρασίδι και δέντρα. Επιπρόσθετα, το πιο εντυπωσιακό είναι η ύπαρξη θεάτρου στη μεσαιωνική τάφρο για καλοκαιρινές και όχι μόνο παραστάσεις.

Στη συνέχεια, η διαδρομή μας έφερε στο ογκώδες κάστρο της Κέρκυρας, όπου η λωρίδα της τάφρου του Παλαιού Φρουρίου, παραμένει υδάτινη και λειτουργεί ως καταφύγιο για βάρκες.

Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε το Κάστρο των Χανίων, όπου η ανάπλαση της τάφρου έχει ενταχθεί σε ειδικό πρόγραμμα και οι εργασίες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Στόχος του έργου είναι η τάφρος να αποτελέσει αστικό πάρκο και χώρος αναψυχής των επισκεπτών.

Τέλος, θα αναφερθούμε στην τάφρο των τειχών της Λευκωσίας όπου υπάρχει σχέδιο για μετατροπή της περιμέτρου των τειχών και της τάφρου σε πράσινο περίπατο, δίνοντας πρόσβαση σε αυτόν σε πεζούς και ποδηλάτες, αναδεικνύοντας, αλλά και ταυτόχρονα προσφέροντας θέαση και πρόσβαση στα ενετικά τείχη.

Όλοι σχεδόν οι σχεδιασμοί για την ορθότερη αξιοποίηση της τάφρου στα κατά τόπους σημαντικά κάστρα της πατρίδας μας συνδέονται με την προσφορά στον πολίτη. Πώς θα μπορούσε αυτό να γίνει και για τη Χίο; Μήπως η δημιουργία ενός αστικού πάρκου και η ένωση με την παρακείμενη Ιχθυόσκαλα να προσέδιδε στην αναβάθμιση της περιοχής; Μήπως η δημιουργία ενός υπαίθριου θεάτρου για παραστάσεις θα ήταν μια ωραία ιδέα για την αξιοποίηση και ενίσχυση της επισκεψιμότητας του χώρου; Ταυτόχρονα, τι προοπτική θα είχε η προσαρμογή του χώρου ώστε να λειτουργεί και ως περίπατος πρασίνου για πεζούς και ποδηλάτες; Η επαναφορά ενός σημείου της τάφρου στην αρχική υδάτινη χρήση της πώς θα άλλαζε το χαρακτήρα όλης της πόλης δίνοντας χώρο στο υδάτινο στοιχείο δίπλα στον αστικό ιστό (συναντάμε πολλά τέτοια παραδείγματα σε ευρωπαϊκές πόλεις);

Θεωρούμε ότι όλοι θα συμφωνήσουν ότι υπάρχουν τόσα που μπορούν να γίνουν για την αναβάθμιση της περιοχής στην οποία δεν αξίζει σε καμία περίπτωση η σημερινή εικόνα της τάφρου. Ειδικά η βόρεια πλευρά της τάφρου σήμερα επιβαρύνεται από πρόχειρες ασφαλτοστρώσεις (μιας και δεν επιτρέπονται οι συνήθεις αφού ο χώρος είναι αρχαιολογικός), σκουπίδια, μπάζα και έντονη υποβάθμιση της περιοχής! Πρόκειται για μια εικόνα που δεν τιμάει την τοπική μας κοινωνία και την πόλη μας – πιστεύουμε ακράδαντα ότι σε αυτό θα συμφωνήσουμε όλοι.

Συντάχθηκε από τον/την Λ. Γλύπτη και Μ. Δάντη, μέλη της Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος