Το Κάστρο της Χίου Ένας Χαμένος Παράδεισος
Η Porta Maggiore ανέκαθεν αποτελούσε την μεγαλύτερη και πιο σημαντική Πύλη του Κάστρου της Χίου. Αυτό δεν άλλαξε ούτε και στα νεότερα χρόνια και έτσι, κατά τον 20o αιώνα η πύλη διαδραμάτισε το δικό της ρόλο στο ρου της ιστορίας του Κάστρου και του νησιού.
Μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς η κεντρική πύλη του Κάστρου εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως η κύρια είσοδος από τους νέους ενοίκους της. Άλλωστε η είσοδος αυτή ήταν που ένωνε το Κάστρο με την αγορά και την υπόλοιπη Χώρα. Στα δεξιά υπήρχε ήδη κτίριο ενσωματωμένο πάνω στο τείχος, ενώ διακρίνονταν τα τόξα του πέτρινου γεφυριού. Η τάφρος είχε ήδη μπαζωθεί στο σημείο εκείνο και ένα υψηλότερο πέτρινο τοιχίο έκλεινε την αριστερή πλευρά του γεφυριού προς την είσοδο.
Μέχρι το 1920 δεν φαίνεται να έγιναν ριζικές αλλαγές στην όψη της Πύλης και του γεφυριού. Όμως, το κτίσμα στα δεξιά λειτουργούσε πλέον από το 1917 ως το Αρτοποιείο Βογιατζή, όπως βλέπουμε και στην καρτ ποστάλ εποχής. Η οικογένεια ήταν πρόσφυγες από τον πρώτο διωγμό, όπου έφτασαν στη Χίο το 1916 από την Κρήνη, δηλ τον Τσεσμέ και εγκαταστάθηκαν στο Κάστρο.
Ο ερχομός των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έφερε όπως είδαμε και την εγκατάσταση τους εντός και περιμετρικά του Φρουρίου. Το Κάστρο αναπόφευκτα αλλάζει όψη και η κεντρική πύλη δεν αποτελεί εξαίρεση. Μία νέα αγορά αναδύεται στην κεντρική πύλη, η οποία πλέον βαφτίζεται από τους νέους ένοικους ως Τρύπα. Μικρά καταστήματα – παράγκες, καθώς και πρόχειρα προσφυγικά σπίτια ξεφυτρώνουν στα δεξιά και αριστερά της Πόρτα Μαγγιόρε, δίπλα από το γεφύρι. Η νέα αυτή αγορά εκτείνεται μέχρι και τον σημερινό ΟΤΕ, πίσω από το τελωνείο και την Δημαρχία. Οι άνθρωποι εδώ ξαναφτιάχνουν τις ζωές τους με ότι έχουν…
Τα παραδείγματα πολλά. Αντιπροσωπευτικά μόνο αναφέρούμε κάποια από αυτά μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν και θυμούνται. Δίπλα από το Αρτοποιείο Βογιατζή, το σπίτι τους. Πίσω από το τελωνείο το Πρακτορείο Αναστόπουλος, του Κουνέλη τα Ηλεκτρικά είδη, του Παύλου Κιοσκεργιάν τα αλλαντικά, του Αποστόλη Μαρκαντώνη το κουρείο, του Μαγγανάρη τα σουβλάκια, το ούζο Κακίτση… Αριστερά της πύλης το ουζερί Δροσινού, τα ταξιά του Μαμουνή, το μανάβικο του Λοίζου, το σπίτι της οικογένειας Κανάτη, το σπίτι οικογένειας Ζανέτας Βογιατζή και πίσω από τη Δημαρχία παντοφλάδικά και μαγαζάκια με παστουρμά και πολλά άλλα…
Η δεκαετία όμως του ’60 σήμανε και το τέλος της αυτοσχέδιας αυτής αγοράς. Τα καταστήματα αυτά απομακρύνθηκαν, κυρίως για λόγους υγειονομικού ενδιαφέροντος. Μόνο κάποια από τα σπίτια παρέμειναν στην τάφρο δίπλα στο γεφύρι.
Όσο αφορά την αρχιτεκτονική όψη της πύλης, πλέον το γεφυράκι της θάφτηκε, χωματοστρώθηκε και αργότερα άσφαλτοστρώθηκε. Τα τοιχία δεξιά και αριστερά της πύλης γκρεμίστηκαν.
Οι οικογένειες οι οποίες εγκαταστάθηκαν εκεί, μεγάλωσαν τα παιδιά τους, έζησαν, έκλαψαν, ονειρεύτηκαν, φύτεψαν κήπους και είδαν τα δέντρα τους να μεγαλώνουν, ακούμπησαν τις ελπίδες τους για ένα καλύτερο αύριο και αντιμετώπισαν την ίδια τη ζωή με χαμόγελο και αισιοδοξία.
Αρχές δεκαετίας του 90 αποφασίστηκε η απομάκρυνση και των σπιτιών αυτών από την αρχαιολογική υπηρεσία και το δήμο. Ένα κεφάλαιο έκλεινε και ένας νέος αγώνας ξεκινούσε. Αυτός της αναδιαμόρφωσης του χώρου και της αποκατάστασης του γεφυριού της κεντρικής πύλης.
Το 2010, όταν η ομάδα μας πρωτοσυστάθηκε είχε αντικρύσει αυτήν την εικόνα. Το γεφυράκι μπαζωμένο, άσφαλτος πάνω σε αυτό, αυτοκίνητα να σταθμεύουν πάνω και αριστερά της πύλης. Μία εικόνα εγκατάλειψης και αδιαφορίας.
Και όμως… Σήμερα οι εργασίες αποκατάστασης του γεφυριού και της τάφρου έδωσαν μία νέα όψη, μία εικόνα που αξίζει να υπάρχει σε όλο το Κάστρο της Χίου! Παρόλα αυτά, η εξέλιξη αυτή μας ικανοποίησε και μας έδωσε δύναμη και κουράγιο να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για την ανάδειξη και διάσωση του Κάστρου της Χίου. Η ανάδειξη του χώρου αυτού ήταν ένα πρώτο βήμα στην ανάδειξη του ίδιου του Κάστρου.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλα έργα στο Κάστρο: η αποκατάσταση του επιθαλάσσιου τείχους, η ανάδειξη της οδού Μπεκριδάκη, οι περιοδικές εκθέσεις στο συντηρημένο Παλατάκι Ιουστινιάνι, το άνοιγμα της Σκοτεινής Φυλακής και η ανάδειξη του Ρουστιγιέ στον αύλειο χώρο του Αγίου Γεωργίου. Δεν σταματάμε όμως εδώ. Αναμένουμε να αρχίσουν τις εργασίες έναρξης στο Μπαιρακλί Τζαμί και σε τμήμα των Χερσαίων τειχών.
Και φυσικά υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να γίνουν. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς γνωρίζουμε ότι ο δρόμος είναι σίγουρα μακρύς, στρωμένος με μπαβέδες, αλλά το ταξίδι αυτό θα μας ανταποδώσει όλες τις θυσίες!!! Και ένα είναι σίγουρο… Το Κάστρο της Χίου μας το αξίζει… είναι η ιστορία, η παράδοση, η πολιτιστική μας κληρονομιά!!!!
Η πιο πάνω έρευνα παρουσιάστηκε από μέλη της ομάδας μας στο 3ο Φεστιβάλ Κάστρου Χίου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον κο Ν. Μακρίδη, κο Κ. Φασουλάκη και κο. Γ. Στρίγγο για όλη τη βοήθεια και τις πληροφορίες τις οποίες μας πρόσφεραν.