Περιηγητική Διαδρομή στο Κάστρο της Χίου

Παρουσίαση Κάστρου-page0002

 1. Τάφρος – Γεφύρι – Πόρτα Maggiore

  • Η κατασκευή υδάτινης τάφρου αποτελούσε μία συχνή και αποτελεσματική αμυντική γραμμή των παραθαλασσίων και όχι μόνο κάστρων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη. Η τάφρος είχε ρόλο ενισχυτικό, καθώς βοηθούσε στην άμυνα του Φρουρίου, δημιουργώντας ένα επιπλέον εμπόδιο στους επίδοξους εισβολείς, κι ένα τεχνητό νησί, όπου η πρόσβαση στο εσωτερικό του ήταν δυνατή μόνο μέσω των δύο πέτρινων γεφυριών τα οποία είχαν ξύλινες ανασηκωμένες απολήξεις προς τις πύλες του, την Επάνω Πορτέλλο και την Porta Maggiore. Με τη δύση του ήλιου, τα ξύλινα τμήματα των δύο γεφυριών ανασηκώνονταν κλείνοντας μέσα στα τείχη μια μικρή πολιτεία.
  • Την Porta Maggiore του Κάστρου της Χίου την υπεράσπιζε ο επιβλητικός Νότιος Προμαχώνας, ο οποίος βρίσκεται μέχρι και σήμερα στα δεξιά της προς το τελωνείο και το λιμάνι. Η είσοδος στην Πύλη γινόταν μέσω κινητής ξύλινης γέφυρας και ακολούθως πέτρινου τοξωτού γεφυριού το οποίο σώζεται και έχει αναδειχθεί πρόσφατα. Όσον αφορά την ξύλινη γέφυρα, μαρτυρία του περιηγητή Ad. Testevuide στα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρει ότι η πανάρχαια κρεμαστή γέφυρα βρισκόταν ακόμη σε χρήση. Όπως όλες οι πύλες του Κάστρου, έτσι και η Porta Maggiore έκλεινε τις θύρες της στις δύο τα μεσάνυχτα και τις ξανά άνοιγε με την ανατολή του ήλιου. Αρμόδιος γι’ αυτό ήταν ο θυροφύλακας ο όποιος κρατούσε το ένα από τα δύο κλειδιά (το άλλο κλειδί το κρατούσε ο διοικητής του Κάστρου). Τη σημερινή εξωτερική όψη της, η Πύλη την οφείλει κατά κύριο λόγο στους Βενετσιάνους που κατέλαβαν τη Χίο και το Κάστρο για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1694-1695 μ.Χ. Τότε,  ο ναύαρχος Αντόνιο Ζένο επισκεύασε τα τείχη αλλά και την κεντρική Πύλη. Το πιο πάνω γεγονός μνημονεύεται σε μία μαρμάρινη επιγραφή που σώζεται μερικώς μέχρι και σήμερα στο εξωτερικό, ανώτερο τμήμα της Πύλης. Τα γραφόμενα δυστυχώς σφυριλατήθηκαν από τους Οθωμανούς στα χρόνια που ακολούθησαν τη σύντομη βενετική κατοχή. Μετά την Πόρτα Maggiore οδηγούμαστε σε εσωτερική στοά, στα αριστερά της οποίας υπάρχει ένας διάδρομος σε σχήμα «Γ».

2.   Σκοτεινή Φυλακή

  • Η «Σκοτεινή Φυλακή» είναι μια αίθουσα περίπου τετράγωνη (10Χ8,50m) στεγασμένη με τέσσερα οξυκόρυφα σταυροθόλια ενσωματωμένη στο τείχος. Η αρχική της χρήση δεν είναι γνωστή. Ωστόσο φαίνεται να ανήκει σε μια από τις παλιότερες φάσεις του κάστρου και να αποτελεί ό,τι απέμεινε από το μεγάλο πύργο τον προσκολλημένο στην πύλη που επιτηρεί το λιμάνι. Στα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και συνδέθηκε με ένα από τα τραγικά γεγονότα της επανάστασης του 1822 και της σφαγής που επακολούθησε. Στη «σκοτεινή φυλακή» κρατήθηκαν σαν όμηροι για 40 –κατ’ άλλους 41- μέρες 70 περίπου άρχοντες της Χίου μαζί με το Μητροπολίτη Πλάτωνα πριν απαγχονιστούν στις 23 Απριλίου του 1822. Στο γεγονός αυτό αναφέρεται και η μαρμάρινη επιγραφή που προαναφέρθηκε. Οι συνθήκες κράτησης τους εκεί ήταν άθλιες.

3.  Παλατάκι Ιουστινιάνι

  • Το Παλατάκι Ιουστινιάνι αποτέλεσε την έδρα εξουσίας των Ιουστινιάνι, της οικογένειας που εξουσίαζε τη Χίο κατά τη Γενουατοκρατία. Είναι το μοναδικό διοικητικό κτίσμα που σώζεται στο Φρούριο. Σήμερα χρησιμοποιείται από την αρχαιολογική υπηρεσία για περιοδικές εκθέσεις. Η αρχιτεκτονική στο εξωτερικό μέρος του κτιρίου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, για το λόγο ότι η βάση προέρχεται από τη Βυζαντινή εποχή, το μεσαίο κτίσμα Γενουατικής περιόδου και προς την οροφή βλέπουμε την Οθωμανική αρχιτεκτονική.

4. Πλατεία Φρουρίου

Παλιά Κρήνη – Ξενοδοχείο Απόλλων – Οθωμανικό Νεκροταφείο

  • Το κτήριο «Απόλλων» ανήκει στο 19ο αι και οικοδομήθηκε ως ξενοδοχείο και αυτή ήταν κι η αρχική του χρήση. Βρίσκεται στην Πλατεία του Κάστρου και αποτελείται από δύο ορόφους, όπου αρκετά σημεία στον 1ο όροφο ανάγονται στη Γενουατική εποχή. Επισκευάστηκε στα νεότερα χρόνια και σήμερα χρησιμοποιείται για ποικίλους σκοπούς.
  • Στο κέντρο της πλατείας υπήρχε Κρήνη, την οποία χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι για να προμηθευτούν πόσιμο νερό, αλλά και για να ποτίσουν τα ζώα τους. Η Κρήνη επιπλέον υπήρξε σημείο συνάντησης των κατοίκων του Κάστρου. Λόγω όμως της οχλαγωγίας που δημιουργούνταν και της δυσοσμίας οι ένοικοι του ξενοδοχείου παραπονέθηκαν, με αποτέλεσμα να κατεδαφίσουν την Κρήνη εν μια νυκτί (Φωτογραφία της Κρήνης υπάρχει στο σημείο πληροφοριών στην Κεντρική Πλατεία του Κάστρου).
  • Το Οθωμανικό νεκροταφείο αποτελεί χώρο ταφής για τους επιφανείς Οθωμανούς, από το 1822 ως το 1890. Τα σήματα των τάφων, οι περίτεχνες επιτύμβιες στήλες, οι οποίες ήταν χρώματος μπλε με χρυσά γράμματα, ανήκουν στο ύστερο οθωμανικό μπαρόκ. Κάθε στήλη απολήγει σε κάλυμμα κεφαλής, που δηλώνει το βαθμό που είχε ο νεκρός, όταν ήταν εν ζωή. Η μια και μοναδική σαρκοφάγος που υπάρχει ανήκει στον Καρά Αλή, ναύαρχο που βρήκε το θάνατο, όταν ο Κανάρης ανατίναξε την τουρκική ναυαρχίδα, στο λιμάνι της Χίου, το 1822.

5.  Μπαϊρακλί Τζαμί

  • Το Μπαϊρακλί Τζαμί χτίστηκε στα 1892 ως φόρος τιμής στα θύματα του καταστροφικού σεισμού του 1891. Στη δυτική γωνία του τετράγωνου κτίσματος βρισκόταν ένας μιναρές, που δε σώζεται σήμερα. Εσωτερικά, υπάρχει ένα μιχράμπ, μια κόγχη δηλαδή για την προσευχή, που ήταν στραμμένη προς τη Μέκκα, τον ιερότερο τόπο των Μουσουλμάνων. Στην κορυφή της στέγης, φαίνεται από μακριά η ημισέληνος, σύμβολο του Ισλάμ. Πάνω από την είσοδο, υπάρχει μια μαρμάρινη οθωμανική, κτητορική επιγραφή.

6.  Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου και Οθωμανικό Ιεροδιδασκαλείο (Μεντρεσές)

  • Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου είναι ο κεντρικός Ναός  που «κοσμεί»  τη  συνοικία του Φρουρίου Χίου.Σύμφωνα με μία παλαιά πέτρινη επιγραφή ο Ναός κτίστηκε το έτος 993 μ.Χ.
    Πιθανολογείται ιστορικά ότι αρχικά  ήταν Βυζαντινό Μοναστήρι. Έπειτα, έγινε ενοριακός Ναός, όπως αναφέρεται στο Χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου του έτους 1259. Κατά την εποχή της Γενουατοκρατίας (1346-1566) πιθανόν το 1396 μετατράπηκε σε Ρωμαιοκαθολικό, τιμώμενος επ’ ονόματι του Αγίου Πέτρου ή κατ’ άλλους των Αγίων Αποστόλων. Ίσως οι Γενουάτες να προέκτειναν τον υπάρχοντα  Βυζαντινό Ναό ή να έκτισαν πάνω σ’ αυτόν το δικό τους που ήταν τεράστιος και έφτανε μέχρι την αυλή του σημερινου ναού. Από το Ναό σώζονται σήμερα κατά τους ειδικούς, οι δύο από τους τέσσερις κίονες (οι πρόσθιοι με τις ραβδώσεις)  καθώς και τμήμα του μαρμάρινου οκταγωνικού άμβωνα.
    Στις 17 Απριλίου του έτους 1566 η Χίος κατακτήθηκε από τους Τούρκους και ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος (Εσκί Τζαμί). Στην κατάσταση αυτή παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωση της Χίου (11 Νοεμβρίου 1912). Βέβαια, ο ναός ερειπώθηκε κατά το φοβερό σεισμό του 1881, ενώ ακόμη λειτουργούσε σαν τζαμί και πάνω στα ερείπια κτίστηκε ο σημερινός, ο οποίος κατέχει το 1/3 του ναού του Αγίου Πέτρου. Μετά τον πρώτο διωγμό (1914) οι πρόσφυγες που ήρθαν από τη Μικρά Ασία άρχισαν να τον χρησιμοποιούν σαν εκκλησία. Στις 7 Απριλίου 1916 (Μ.Πέμπτη) έγιναν τα εγκαίνια και έκτοτε λειτουργεί ως κεντρικός ναός της Ενορίας του Φρουρίου. Στο προαύλειο υπάρχει μαρμάρινη λάρνακα, πιθανόν μνημείο κάποιου επίσημου Ιουστινιάνη, διασκευασμένη από τους Τούρκους σε δεξαμενή. Στη δεξαμενή αυτή οι μουσουλμάνοι πλένονταν πριν από την είσοδο τους στο Τέμενος για προσευχή.
  • Το Οθωμανικό Ιεροδιδασκαλείο είναι λιθόκτιστο διώροφο, κατασκευασμένο σε διάφορες χρονολογικές φάσεις. Μετά το 1912, όταν η Χίος εντάχθηκε στο Ελληνικό κράτος, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως χώρος προσωρινής στέγασης προσφύγων και αργότερα, κατά την περίοδο 1930-1980 λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο.

7.  Οθωμανικά Λουτρά

  • Το βόρειο συγκρότημα των λουτρών, κατασκευασμένο κατά την Οθωμανική εποχή ήταν το μεγαλύτερο, με μικρότερο αυτό που βρίσκεται στην καρδιά του Κάστρου, και σήμερα ανήκει σε ιδιώτη. Η ύπαρξη λουτρών στην πολιτεία του Κάστρου της Χίου, ήταν ένα φυσικό επακόλουθο της κατάκτησης του Κάστρου από τους Οθωμανούς. Μαρτυρίες, όμως, για την ύπαρξη λουτρών, κατά την Βυζαντινή τεχνοτροπία, μαρτυρούνται σε γραπτές πηγές .Το μεγαλύτερο λουτρό-χαμάμ έφτασε στις μέρες μας σε όχι πολύ καλή κατάσταση. Ο σεισμός του 1881 μ.Χ. προκάλεσε μεγάλη ζημιά και σε αυτό, όπως και σε πολλά άλλα κτίσματα στο Κάστρο. Η είσοδος στα Λουτρά γινόταν από την αριστερή πλευρά, όπου είναι και η αίθουσα υποδοχής και τα ‘αποδυτήρια’. Στη συνέχεια ο επισκέπτης των λουτρών περνούσε στη μεγάλη αίθουσα με τον κεντρικό θόλο, όπου ήταν στολισμένη με γείσα και άλλα διακοσμητικά στοιχεία που της απέδιδαν την απαιτούμενη αίγλη της εποχής. Στο θόλο υπήρχαν ειδικές τρύπες με γυαλί, στο οποίο εισχωρούσε το φως, κάτι το οποίο ζωντάνεψαν και σήμερα οι εργασίες αναστύλωσης. Στα λουτρά υπήρχε και τρίτο δωμάτιο, όπου ήταν οι πηγές.

8.  Κρύα Βρύση

  • Η Κρύα Βρύση είναι η δεξαμενή του Κάστρου και χρονολογείται από τους Βυζαντινούς χρόνους, ενώ έγιναν ανακατασκευές μέσα στους αιώνες. Αποτελείται από μία ημιυπόγεια δεξαμενή που στεγάζεται με σταυροθόλια, χωρητικότητας 530 κυβικών μέτρων και από μία κυκλική στοά όπου αντλούνταν το νερό. Πέρα από το βρόχινο νερό, υδραγωγείο από την περιοχή του Αγίου Γεωργίου Ρεστών έφερνε νερό στη Δεξαμενή και υδροδοτούσε το Κάστρο.

9.  Πύργος Κουλάς

  • Ο πύργος Κουλάς είναι πεταλόσχημος κι η χρήση του μέσα στο Κάστρο δεν είναι εξακριβωμένη. Υπάρχουν αρκετές θεωρίες, οι οποίες τοποθετούν την κατασκευή του Πύργου στους Βυζαντινούς χρόνους ή στη Γενουατοκρατία. Η ονομασία Κουλάς προέρχεται από την τουρκική λέξη “sukulesi”, η οποία σημαίνει ‘πύργος’ και η χρήση της λέξης αυτής είναι γνωστή από το μεσαίωνα. Αναφορικά με τη χρήση του, η επικρατέστερη άποψη παρουσιάζει τον Κουλά ως τη μεγαλύτερη και υψηλότερη βίγλα του νησιού. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι ο πύργος σχετίζεται με τις οχυρώσεις του κάστρου και ότι χρησίμευε ως παρατηρητήριο ή και ως αποθήκη. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για να κτιστεί κι αυτό γιατί είναι κτισμένος από αρχαίο οικοδομικό υλικό.

10.  Καρνάγιο – Πυριτιδαποθήκη

  • Το κτήριο που είναι γνωστό ως Καρνάγιο ή Πυριτιδαποθήκη, μάλλον ποτέ δε χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποθήκευσης μπαρουτιού. Κατασκευάστηκε τη γενουατική εποχή, αλλά η αρχική του χρήση είναι άγνωστη. Αργότερα πήρε την ονομασία Πυριτιδαποθήκη, αλλά και Καρνάγιο. Πρόκειται για μακρόστενο κτήριο, που εσωτερικά έχει θολωτή κάλυψη.

Α. Προσφυγικά Σπίτια

  • Στο κομμάτι αυτό των εξωτερικών τειχών του Κάστρου, μπορούμε να διακρίνουμε μικρά σπίτια, τα οποία κτίστηκαν από τους πρόσφυγες, οι οποίοι έφτασαν στο νησί μας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Τα σπίτια τους χτίστηκαν από πέτρες των τειχών του Κάστρου.

Β.  Άγιος Νικόλαος Μώλου

  • Ο Ναός του Αγίου Νικολάου (του «Μώλου»), ήταν η μεσαιωνική Μητρόπολη της Χίου, όπου το 1346 υπογράφτηκε η Συνθήκη παραδόσεως της νήσου από τον αυτοκρατορικό Επίτροπο του νησιού Ιωάννη Ζυβό στον Γενουάτη Σίμονα Βινιόζο. Αργότερα η εκκλησία καταστράφηκε από σεισμό. Ο σημερινός ναός είναι νεότερος.

C.  Άγιος Γεώργιος Κεχρί

  • Το μικρό ναϊδιο του Άι Γιωργάκι, ή Κεχρί, όπως είναι ευρύτερα γνωστό, ανήκει πιθανόν στη βυζαντινή εποχή και είναι υπόλειμμα όπως φαίνεται παλαιού μεγαλύτερου ναού. Σήμερα ανήκει σε ιδιώτες. Σύμφωνα με την παράδοση, το άλογο του Αγίου Γεωργίου έτρωγε κεχρί από εκείνο το σημείο.

Επιμέλεια κειμένων: Κωνσταντίνα Πλουμή & Ευφημία Παππά, μέλη της Ε.Ο.Δ Το Κάστρο της Χίου ένας Χαμένος Παράδεισος